Έξυπνο περιβάλλον (smart environment)

Περίπου το 75% των Ευρωπαίων ζουν σε πόλεις. Οι αστικές περιοχές ευθύνονται για το 60–80% της παγκόσμιας ενεργειακής κατανάλωσης και περίπου για το ίδιο ποσοστό εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα. Με δεδομένο ότι οι ενεργειακές ανάγκες αυξάνονται συνεχώς, κάθε πόλη πρέπει να διαχειρίζεται με έξυπνο τρόπο τόσο τους φυσικούς πόρους όσο και την ενέργεια. Επομένως, δημιουργείται αναπόφευκτα η ανάγκη για καινοτόμες παρεμβάσεις και δράσεις που στόχο έχουν τη προστασία του περιβάλλοντος και τη βέλτιστη κατανάλωση και παραγωγή ενέργειας. Η εξοικονόμηση ενέργειας είναι πλέον επιτακτική λόγω της αλόγιστης χρήσης της παγκοσμίως. Η βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης των παραγωγικών μέσων και η μείωση της ενέργειας που καταναλώνεται είναι το ζητούμενο σε όλα τα μέτρα που πρέπει να ληφθούν για την εξοικονόμηση ενέργειας. Η λήψη μέτρων ενεργειακής αποδοτικότητας κρίνεται αναγκαία για την επίτευξη βιώσιμου ενεργειακού εφοδιασμού, τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου αλλά και τη μείωση των δαπανών για εισαγωγές ενέργειας.

Ταυτόχρονα, η τεράστια ανάπτυξη της βιομηχανίας, η αύξηση των καυσαερίων και των βιομηχανικών απόβλητων σε αέρα και νερό έχει προκαλέσει σημαντικά ζητήματα στο περιβάλλον. Η μόλυνση του περιβάλλοντος είναι ένα θέμα που πλέον απασχολεί όλο τον πλανήτη και έχει άμεση επίπτωση στην ανθρώπινη υγεία. Κρίνεται, λοιπόν, αναγκαία η λήψη πρωτοβουλιών για την παρακολούθηση και τον έλεγχο της ρύπανσης, την προστασία του περιβάλλοντος αλλά και τη βιώσιμη διαχείριση πόρων.

Άμεση προτεραιότητα για τον Δήμο της Κοζάνης έχουν δράσεις και υπηρεσίες για την παρακολούθηση και τη μείωση της ρύπανσης στην πόλη, την έξυπνη χρήση της ενέργειας, τον έλεγχο κατανάλωσης ενέργειας στην πόλη και την ανακαίνιση κτηρίων, την έξυπνη ανακύκλωση και την επαναχρησιμοποίηση, τον έλεγχο του φωτισμού και την έξυπνη διαχείριση απορριμμάτων και αποβλήτων.

Πιο συγκεκριμένα τα έργα που προτείνονται στον τομέα του Περιβάλλοντος και Ενέργειας είναι τα εξής:

• Χρήση φωτιστικών λαμπτήρων τεχνολογίας LED και σύστημα για την ευφυή διαχείριση του ηλεκτροφωτισμού της πόλης.
• Διαχείριση του φωτισμού με σύνδεση κάθε λαμπτήρα (ή σειρών από λαμπτήρες) στο δίκτυο και προσαρμογή αισθητήρων κίνησης για την ενεργοποίηση φωτισμού σε δρόμους μικρής κυκλοφορίας. Συλλογή δεδομένων κατανάλωσης ενέργειας, έντασης φωτισμού και καιρικών συνθηκών για την επίτευξη του βέλτιστου συνδυασμού εξοικονόμησης ενέργειας και αποδοτικότητας φωτισμού.
• Παρακολούθηση περιβαλλοντικών συνθηκών με αισθητήρες (υφιστάμενους και νέους) μέτρησης ρύπων, θερμοκρασίας, υγρασίας, ποιότητας αέρα και νερού. Δημιουργία εφαρμογών για την ενημέρωση των αρχών/πολιτών.
• Επανασχεδιασμός δικτύου αποκομιδής απορριμμάτων (με αισθητήρες πληρότητας κάδου) για μείωση κόστους και καλύτερη εξυπηρέτηση.
• Επανασχεδιασμός δικτύου ανακύκλωσης για βελτιστοποίηση της κάλυψης χώρων ενδιαφέροντος και όλης της πόλης.
• Βελτίωση ενεργειακής απόδοσης κτιρίων και ευφυές σύστημα παρακολούθησης ενεργειακής κατανάλωσης.
• Πρότυπα πράσινα σχολεία.
• Ευαισθητοποίηση για ανακύκλωση, κατανάλωση νερού και εξοικονόμηση ενέργειας.
• Έλεγχος και διαχείριση του συστήματος ύδρευσης και των υπόγειων δεξαμενών υδάτων με αισθητήρες και χρήση ΤΠΕ.

4.1.1. Χρήση λαμπτήρων τεχνολογίας LED

Η δράση αυτή περιλαμβάνει την αντικατάσταση των παραδοσιακών λαμπτήρων πυρακτώσεως – φθορισμού οι οποίοι είναι τοποθετημένοι στους ιστούς των δρόμων του Δήμου Κοζάνης με λάμπες LED (μέχρι σήμερα έχει αντικατασταθεί περίπου το 5%). Οι λάμπες LED διαθέτουν πολλά πλεονεκτήματα και υπερτερούν συντριπτικά έναντι των παραδοσιακών λαμπτήρων πυρακτώσεως – φθορισμού. Πιο συγκεκριμένα, η αντικατάσταση των παλιών λαμπτήρων πυρακτώσεως και οικονομίας με λάμπες LED έχει άμεση μείωση της κατανάλωσης ρεύματος μέχρι και 80%. Μελέτες υποδεικνύουν πως μια αλλαγή πανελλαδικά όλων των λαμπτήρων των επαρχιακών και συνοικιακών δρόμων θα εξοικονομήσει 4,500TW ετησίως, που αναλογεί σε 4,500Μton CO2 λιγότερο στην ατμόσφαιρα. Οι λαμπτήρες LED υπόκεινται σε πολύ περιορισμένη φθορά σε χαμηλές θερμοκρασίες και σε χαμηλά ρεύματα. Έχουν πολύ μεγάλη διάρκεια ζωής, η οποία σύμφωνα με τους κατασκευαστές, κυμαίνεται από 15,000 έως 100,000 ώρες λειτουργίας. Επιπρόσθετα, οι λάμπες LED είναι φιλικές προς το περιβάλλον καθώς είναι απαλλαγμένες από τοξικές ουσίες (εν αντιθέσει με τις λάμπες φθορισμού που περιέχουν υδράργυρο).

Ένα από τα μεγάλα πλεονεκτήματα από τη χρήση των λαμπτήρων LED σε έργα υποδομής (φωτισμός δημόσιων δρόμων, φώτα σηματοδότησης) είναι το γεγονός ότι έχουν άμεση λειτουργία και ανεκτικότητα στις συχνές εναλλαγές. Τα φώτα LED μπορούν να απενεργοποιούνται συχνά χωρίς να επηρεάζεται η διάρκεια ζωής ή η εκπομπή φωτός τους. Αντίθετα, οι παραδοσιακοί λαμπτήρες μπορεί να χρειαστούν αρκετά δευτερόλεπτα για να φθάσουν σε πλήρη φωτεινότητα και η συχνή ενεργοποίηση/απενεργοποίηση μειώνει δραστικά το προσδόκιμο της λειτουργικής ζωής τους. Επίσης, τα φώτα LED παρουσιάζουν ευελιξία στη σχεδίαση, καθώς μπορούν να κατασκευαστούν σε διάφορα σχήματα και μπορούν να συνδυαστούν έτσι ώστε να έχουμε την κατάλληλη παραγωγή φωτισμού ανάλογα με την χρήση τους.

Για την επίτευξη του στόχου της προτεινόμενης δράσης, προτείνεται να πραγματοποιηθούν οι ακόλουθες ενέργειες:

• Επικαιροποίηση της καταγραφής τρέχουσας υποδομής φωτισμού στον Δήμο Κοζάνης (η πρώτη καταγραφή έγινε το 2013). Συλλογή πληροφοριών σχετικά με α) τα είδη των λαμπτήρων που υπάρχουν, β) την κατάσταση τους ως προς τη λειτουργία (καλή, κακή) και γ) την κατάσταση των κολόνων. Από τα συμπεράσματα αυτής της μελέτης θα προκύψει ποιες υποδομές μπορούν να επαναχρησιμοποιηθούν και ποιες χρήζουν άμεσης αντικατάστασης.
• Μελέτη αναφορικά με την τοποθεσία όπου θα πρέπει να εγκατασταθούν νέες κολόνες ή να μετατοπιστούν οι παλιές.
• Επιλογή τεχνολογίας LED ανάλογα με το είδος και την ποιότητα του φωτισμού που εκπέμπουν, τη διάρκεια ζωής και το κόστος, αναφορικά με τις συγκεκριμένες απαιτήσεις φωτισμού που καλούνται να καλύψουν ανά περίσταση.
• Οικονομοτεχνική μελέτη η οποία θα αφορά το κόστος της επένδυσης και τα μακροπρόθεσμα οφέλη. 

4.1.2. Σύστημα ευφυούς διαχείρισης ηλεκτροφωτισμού

H παρούσα δράση έχει ως σκοπό να μετατρέψει το σύστημα φωτισμού περιοχών του Δήμου σε «έξυπνο», προσφέροντας τη δυνατότητα διαχείρισης κάθε λαμπτήρα ξεχωριστά με την επιλογή έναρξης/τερματισμού λειτουργίας, μεταβολής επιπέδου φωτισμού, καθώς και παρακολούθηση της κατάστασής του. Η έναρξη και ο τερματισμός της λειτουργίας των λαμπτήρων μπορεί να καθοριστεί με βάση την κίνηση που ανιχνεύεται (άνθρωποι/αυτοκίνητα) ή με βάση τις καιρικές συνθήκες (νέφος/φωτισμός) ή ακόμα και με βάση την ώρα της ημέρας ή συνδυασμό των ως άνω παραμέτρων. Ο «έξυπνος» φωτισμός παρέχει το κατάλληλο επίπεδο φωτισμού, την κατάλληλη χρονική στιγμή, στο κατάλληλο σημείο, εξοικονομώντας ενέργεια, μειώνοντας τα έξοδα συντήρησης του δικτύου φωτισμού, αλλά και περιορίζοντας το «ενοχλητικό» φως.

Ο Δήμος έχει ήδη εγκαταστήσει σύστημα διαχείρισης ανά γραμμή (περιλαμβάνει 1,000 φωτιστικά), αξιοποιώντας τη δυνατότητα εγκατάστασης του συγκεκριμένου συστήματος σε υφιστάμενα φωτιστικά. Τα συστήματα αυτά είναι οικονομικότερα σε σχέση με τα point to point συστήματα που κοστίζουν περισσότερο.

Αναφορικά με το κατάλληλο επίπεδο φωτισμού, έρευνες δείχνουν ότι οι πολίτες αισθάνονται μεγαλύτερη ασφάλεια με αποχρώσεις του λευκού, φωτεινού φωτός σε σύγκριση με το φως που παρέχουν οι παραδοσιακοί λαμπτήρες. Η επιλογή κατάλληλης απόχρωσης αλλά και έντασης φωτισμού μπορεί να καθοριστεί με βάση το είδος της περιοχής που φωτίζεται και την κίνηση που έχει. Η επιλογή του κατάλληλου επιπέδου φωτισμού μπορεί να αποτρέψει πιθανά ατυχήματα που προκαλούνται λόγω κακής ορατότητας. Η παρακολούθηση του δικτύου ηλεκτροφωτισμού περιλαμβάνει την απομακρυσμένη παρακολούθηση του δικτύου σε πραγματικό χρόνο. Ανάμεσα στα στοιχεία τα οποία μπορούν να καταγράφονται και να παρουσιάζονται είναι η τάση λειτουργίας, το ρεύμα λειτουργίας, ο συντελεστής ισχύος και η ειδοποίηση δυσλειτουργίας ή διακοπής λειτουργίας. Ταυτόχρονα, μπορεί να πραγματοποιηθεί απομακρυσμένη εκκίνηση και τερματισμός της λειτουργίας των λαμπτήρων.

Για την επίτευξη του στόχου της προτεινόμενης δράσης, προτείνεται αρχικά η αντικατάσταση όλων των υπαρχόντων λαμπτήρων με λαμπτήρες LED (όπως περιγράφεται στην προηγούμενη δράση) και επιπρόσθετα θα χρειαστούν:

• Ελεγκτής φωτιστικού: Τοποθετείται εντός του φωτιστικού ή στον ιστό, παίρνει μετρήσεις και ελέγχει τις λειτουργίες του φωτιστικού (on/off, dimming, κ.ά.).
• Αισθητήρες: Αισθητήρες κίνησης για την ανίχνευση ανθρώπων και οχημάτων, φωτός για την ρύθμιση της έντασης του φωτισμού, αισθητήρες περιβάλλοντος για την ανίχνευση των κλιματικών συνθηκών. Με βάση τις ενδείξεις των αισθητήρων ο ελεγκτής φωτιστικού καθορίζει τη λειτουργία του λαμπτήρα.
• Ελεγκτής τομέα: Ο ελεγκτής ελέγχει και οργανώνει τους ελεγκτές φωτιστικού που βρίσκονται σε ένα πεδίο λειτουργίας του και χρησιμοποιείται για να συνδέει το δίκτυο φωτισμού με λογισμικό κεντρικής διαχείρισης.
• Εξυπηρετητής: Τα δεδομένα από τη λειτουργία των λαμπτήρων τα οποία συγκεντρώνονται από τους ελεγκτές αποστέλλονται και αποθηκεύονται σε έναν εξυπηρετητή, ο οποίος μπορεί να βρίσκεται στις εγκαταστάσεις του Δήμου σε ξεχωριστό χώρο ή σε ένα πάροχο υπηρεσιών νέφους.
• Λογισμικό παρακολούθησης: Επιτρέπει τη ρύθμιση, την επίβλεψη και τον απομακρυσμένο έλεγχο ολόκληρου του δικτύου φωτισμού.

4.1.3. Παρακολούθηση περιβαλλοντικών συνθηκών με αισθητήρες

Σκοπός αυτής της δράσης είναι η καταγραφή και παρακολούθηση περιβαλλοντικών συνθηκών από ασύρματο δίκτυο αισθητήρων (μέτρηση ρύπων, θερμοκρασίας, υγρασίας, ποιότητας αέρα και νερού). Με τη χρήση ειδικών αισθητήρων περιβαλλοντικών μετρήσεων, όπως για τη συγκέντρωση αέριων ρύπων, αιωρούμενων σωματιδίων και θορύβου, δίνεται η δυνατότητα εκτίμησης της ποιότητας της ατμόσφαιρας και αξιολόγησης του πιθανού αντίκτυπου στη δημόσια υγεία. Στόχος είναι η δημιουργία εφαρμογών για την ενημέρωση των αρχών/πολιτών σε πραγματικό χρόνο, που θα απεικονίζουν δείκτες ποιότητας του περιβάλλοντος και ειδοποιήσεις αναφορικά με πιθανούς κινδύνους που θα μπορούσαν να οδηγήσουν στη λήψη μέτρων. Η παρατήρηση του περιβάλλοντος αποτελεί ένα από τα πρώτα και σημαντικότερα πεδία τα οποία μπορούν να βελτιώσουν την καθημερινότητα των πολιτών ενός Δήμου. Μερικές από τις χαρακτηριστικότερες περιβαλλοντικές εφαρμογές των ασύρματων δικτύων αισθητήρων αφορούν:

• Την ανίχνευση κινδύνων (π.χ. πυρκαγιά σε δάσος, πλημμύρας). Στην περίπτωση αυτή, χρησιμοποιούνται κόμβοι αισθητήρων που μετράνε τη θερμοκρασία του περιβάλλοντος σε συγκεκριμένες συντεταγμένες. Όλοι οι κόμβοι στέλνουν τα αντίστοιχα δεδομένα σε μια τελική βάση δεδομένων, όπου γίνεται η αξιολόγησή τους και η λήψη αποφάσεων.
• Τη μέτρηση ρύπων. Στην περίπτωση αυτή παρακολουθείται ο βαθμός ρύπανσης του αέρα προκειμένου να προστατευθεί ο άνθρωπος και το περιβάλλον από κάθε είδους ζημιά που οφείλεται στην ατμοσφαιρική ρύπανση. Η τοποθέτηση αισθητήρων που μετράνε την ατμοσφαιρική ρύπανση (π.χ. CO2, ΝΟ, σωματίδια PM2.5, PM10), σε επιλεγμένα σημεία του Δήμου, θα βοηθήσει στη συλλογή δεδομένων με στόχο να εντοπισθούν προβληματικές περιοχές, οι οποίες παρουσιάζουν υψηλά επίπεδα ατμοσφαιρικής ρύπανσης. Με βάση τις ενδείξεις, ο Δήμος θα μπορεί να λάβει τα αντίστοιχα μέτρα μείωσης της ρύπανσης και να δώσει κίνητρα σε ορισμένες κατηγορίες επαγγελματιών ώστε να μειωθεί η ρύπανση.
• Εφαρμογές ενημέρωσης πολιτών. Βασική επιδίωξη αυτής της δράσης είναι και η ενημέρωση των πολιτών του Δήμου αναφορικά με τις περιβαλλοντικές συνθήκες και η ευαισθητοποίηση του κοινού για θέματα ατμοσφαιρικής ρύπανσης. Προς αυτή την κατεύθυνση, τα δεδομένα που συλλέγονται από τους αισθητήρες θα επεξεργάζονται και θα παρουσιάζονται μέσω μιας εύχρηστης εφαρμογής στην οποία θα έχουν πρόσβαση οι πολίτες του Δήμου. Ανάμεσα στις πληροφορίες που θα παρουσιάζονται είναι: γενικές πληροφορίες για την ποιότητα του αέρα, ειδοποιήσεις και εισηγήσεις όταν τα επίπεδα ρύπων είναι υψηλά, αποτελέσματα μετρήσεων σε πραγματικό χρόνο.

Σήμερα υπάρχει σύστημα παρακολούθησης περιβαλλοντικών συνθηκών, σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας (http://bit.ly/2UP6hTo), ενώ πρόσφατα υποβλήθηκε πρόταση χρηματοδότησης στο ΠΕΠ-ΔΜ 2014-2020 για την αναβάθμιση του υφιστάμενου εξοπλισμού.

Για την επίτευξη του στόχου της προτεινόμενης δράσης, προτείνεται να πραγματοποιηθούν οι ακόλουθες ενέργειες:

• Μελέτη αναγκών του Δήμου στην οποία θα καταγραφούν α) τα σημεία τα οποία θα παρακολουθούνται από τους αισθητήρες, β) καταγραφή εξοπλισμού που υπάρχει ήδη και σχεδιασμός για την αξιοποίησή του και γ) απαιτήσεις σε υλικό και λογισμικό.
• Προμήθεια, παραμετροποίηση και εγκατάσταση αισθητήρων στα επιλεγμένα σημεία.
• Δημιουργία ασύρματου δικτύου και αποστολή, αποθήκευση δεδομένων σε απομακρυσμένο εξυπηρετητή ή σε πάροχο υπηρεσιών νέφους.
• Ανάπτυξη εφαρμογής για την επεξεργασία και την παρουσίαση των δεδομένων στους πολίτες και στους αρμόδιους φορείς, εξάγοντας σχετικές ειδοποιήσεις σε περίπτωση ανίχνευσης κινδύνων.

4.1.4. Επανασχεδιασμός δικτύου αποκομιδής απορριμμάτων

Ο επανασχεδιασμός του δικτύου αποκομιδής απορριμμάτων έχει ως στόχο τον αποδοτικότερο σχεδιασμό των δρομολογίων των απορριμματοφόρων με βάση τις ενδείξεις που θα παρέχονται από τους αισθητήρες πληρότητας κάδου που θα είναι τοποθετημένοι σε επιλεγμένους κάδους. Η παρακολούθηση των κάδων με αισθητήρες πληρότητας θα επιτρέψει την έγκαιρη αποστολή προειδοποιήσεων όταν οι κάδοι φτάνουν σε ένα προκαθορισμένο επίπεδο πληρότητας. Συνεπώς, τα δρομολόγια αποκομιδής απορριμμάτων θα μπορούν να σχεδιάζονται δυναμικά με βάση τις πραγματικές ανάγκες συλλογής, αποφεύγοντας α) την υπερχείλιση των κάδων και β) τη συλλογή κάδων που είναι σχεδόν άδειοι (με απώτερο στόχο τη μείωση των δρομολογίων που απαιτούνται). Με βάση α) τα δεδομένα που θα προέρχονται από τους αισθητήρες και θα αφορούν την πληρότητα των κάδων, β) την χωρητικότητα των απορριμματοφόρων και γ) τη μέση ταχύτητα συλλογής θα καθορίζονται οι βέλτιστες διαδρομές των απορριμματοφόρων. Συγκεκριμένα, θα υπολογίζεται η διαδρομή που ακολουθεί το απορριμματοφόρο όταν ξεκινά από το χώρο στάθμευσης, πραγματοποιεί ένα ή περισσότερα δρομολόγια συγκέντρωσης απορριμμάτων, τα αδειάζει στον χώρο διάθεσης και επιστρέφει στον χώρο στάθμευσης. Ο ανασχεδιασμός του δικτύου αποκομιδής των απορριμμάτων, (χωρίς τη χρήση αισθητήρων πληρότητας κάδων) βρίσκεται σε εξέλιξη από την Υπηρεσία.

Για την υλοποίηση της παρούσας δράσης, προτείνεται να πραγματοποιηθούν οι ακόλουθες ενέργειες:

• Προμήθεια απαραίτητων αισθητήρων και εγκατάστασή τους στους κάδους απορριμμάτων. Οι αισθητήρες αφορούν στον εξοπλισμό ελέγχου της πληρότητας του κάδου ο οποίος εγκαθίσταται σε κάθε τύπο κάδου. Επίσης, θα χρειαστεί και σε αυτή την περίπτωση ένας εξυπηρετητής ο οποίος θα αποθηκεύει τις ενδείξεις των αισθητήρων. Για την εγκατάσταση πρέπει να προηγηθεί σχετική μελέτη αναφορικά με τους αισθητήρες που θα επιλεγούν ώστε να μετατραπούν οι κάδοι σε «έξυπνους» κάδους.
• Προμήθεια λογισμικού δικτύου αποκομιδής απορριμμάτων. Το λογισμικό θα μπορεί ενδεικτικά να υποστηρίξει τις ακόλουθες λειτουργίες: α) διαχείριση απορριμμάτων η οποία θα περιλαμβάνει την παρακολούθηση της στάθμης των κάδων και τον αυτόματο σχεδιασμό διαδρομών συγκομιδής απορριμμάτων, β) ενημέρωση πολιτών αναφορικά με την αναμενόμενη ημέρα συλλογής απορριμμάτων και την πληρότητα των κάδων ανά περιοχή και γ) ανάλυση δεδομένων ώστε να μελετηθεί με βάση τα ιστορικά στοιχεία πληρότητας των κάδων η βέλτιστη τοποθέτηση των κάδων, ώστε να αξιοποιούνται όλοι οι κάδοι αποτελεσματικά.

4.1.5. Επανασχεδιασμός δικτύου ανακύκλωσης

Σε συνδυασμό με την προηγούμενη δράση (Επανασχεδιασμός δικτύου αποκομιδής απορριμμάτων), η παρούσα περιλαμβάνει τον επανασχεδιασμό του συστήματος διαλογής ανακυκλώσιμων υλικών, με στόχο την ενίσχυση της ανακύκλωσης ξεκινώντας από τα οικιακά απόβλητα. Ο ανασχεδιασμός αυτός (χωρίς τη χρήση αισθητήρων πληρότητας κάδων) βρίσκεται σε εξέλιξη από την Υπηρεσία. Ενδεικτικές ενέργειες οι οποίες μπορούν να γίνουν είναι:

• Δημιουργία Πράσινων Σημείων στον Δήμο. Ως πράσινο σημείο ορίζεται ο χώρος ο οποίος είναι οριοθετημένος και διαμορφωμένος με την κατάλληλη υποδομή και εξοπλισμό, ώστε οι πολίτες να τοποθετούν χωριστά τα ανακυκλώσιμα αστικά απόβλητα ή χρησιμοποιημένα αντικείμενα, προκειμένου αυτά να προωθηθούν για ανακύκλωση ή για επαναχρησιμοποίηση.
• Δημιουργία γωνιών ανακύκλωσης με πολλά καθαρά ρεύματα (γυαλί, πλαστικό, χαρτί, μέταλλα, κλπ).
• Επέκταση δικτύου συλλογής βιοαποβλήτων (καφέ κάδοι). Στους καφέ κάδους οι πολίτες μπορούν να ρίχνουν γκαζόν, ξερά φύλλα, φρούτα και λαχανικά, τσόφλια αβγών, υπολείμματα καφέ, φίλτρα γαλλικού καφέ, φλούδες, κοτσάνια, κοπριά (από αγελάδες, άλογα, κότες και κουνέλια), φύκια, χαρτί κουζίνας, άχυρα, πριονίδια, χαρτοπετσέτες, στέλεχος καλαμποκιού, αλλά και στάχτες. Αυτά τα οργανικά απόβλητα μπορούν να υποστούν μια φυσική διαδικασία η οποία τα μετατρέπει σε μια πλούσια σκούρα ουσία, που ονομάζεται κομπόστ. Η ουσία αυτή μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να δημιουργηθεί ένα πλούσιο, ζωντανό έδαφος, γεμάτο από μικροοργανισμούς, που είναι αναγκαίο για τα οικοσυστήματα.

4.1.6. Βελτίωση ενεργειακής απόδοσης κτιρίων και ευφυές σύστημα παρακολούθησης ενεργειακής κατανάλωσης

Στόχος αυτής της δράσης είναι η αποτελεσματικότερη διαχείριση της ενέργειας ώστε να βελτιωθεί η ενεργειακή αποδοτικότητα των κτηρίων, με άμεσο στόχο τη μείωση της συμμετοχής της ενέργειας στο συνολικό κόστος παραγωγής (επιχειρήσεις) και διαβίωσης (κατοικίες). Στον σκοπό αυτό μπορούν να συμβάλλουν οι ακόλουθες ενέργειες, ξεκινώντας από την παρακολούθηση της ενεργειακής κατανάλωσης των δημοτικών υποδομών:

• Καταγραφή ενεργειακών αναγκών ενός κτηρίου: Περιλαμβάνει την ανάλυση και την καταγραφή των ενεργειακών ροών σε ένα κτήριο. Ο στόχος είναι ο προσδιορισμός και η αξιολόγηση των οικονομικά αποδοτικών δυνατοτήτων για την εξοικονόμηση ενέργειας στο εν λόγω κτήριο.
• Ενεργειακή παρακολούθηση κτηρίων με συστήματα παρακολούθησης: Επιτρέπουν τη συνεχή καταγραφή της ενεργειακής συμπεριφοράς μιας μονάδας. Ένα σύστημα ευφυούς παρακολούθησης υποστηρίζει τις ακόλουθες λειτουργίες:
• Διαρκής μέτρηση της καταναλισκόμενης ενέργειας.
• Διαρκής μέτρηση – καταγραφή των παραμέτρων που επηρεάζουν την κατανάλωση ενέργειας (κλίμα, κατασκευή, προϊόντα, εξοπλισμός, κλπ).
• Συσχέτιση της καταναλισκόμενης ενέργειας με τους παράγοντες που την επηρεάζουν.
• Αναφορά της ενεργειακής απόδοσης των παρακολουθούμενων συστημάτων σε συνάρτηση με τους ενεργειακούς στόχους που έχουν τεθεί.
• Ανάληψη διορθωτικών ενεργειών για τη βελτίωση της ενεργειακής αποδοτικότητας των παρακολουθούμενων συστημάτων για την προσέγγιση των ενεργειακών στόχων.

Τα συστήματα παρακολούθησης ενεργειακής κατανάλωσης συνδυάζονται συνήθως με συγκεκριμένες έξυπνες συσκευές ή συστήματα εξοικονόμησης ενέργειας και βασίζονται σε ακριβή μετρητικά συστήματα μερικής (ή ολικής) κατανάλωσης ενέργειας. Εντάσσονται στη λογική του Διαδικτύου των Πραγμάτων (π.χ. έξυπνος θερμοστάτης, διασυνδεσιμότητα συσκευών, συστήματα εκκίνησης/τερματισμού φωτισμού, κτλ).

Η πρόταση που αφορά το ευφυές σύστημα παρακολούθησης της ενεργειακής κατανάλωσης κτηρίων ενδείκνυται για νέες κατασκευές. 

4.1.7. Πρότυπα πράσινα σχολεία

Η δράση αυτή περιλαμβάνει τον βιοκλιματικό σχεδιασμό των νέων σχολικών μονάδων αλλά και την ενεργειακή αναβάθμιση των υπαρχόντων (έχει ολοκληρωθεί η ενεργειακή αναβάθμιση 2 δημοτικών κτηρίων και 4 σχολείων). Ο στόχος αυτής της δράσης είναι διττός και στοχεύει α) στην εξοικονόμηση πρωτογενούς ενέργειας που προέρχεται από την κατανάλωση των σχολείων αλλά και την μείωση εκπομπών CO2 και β) την καλλιέργεια της οικολογικής συνείδησης από τις μικρές ηλικίες. Στο πλαίσιο αυτό σχεδιάζεται η κατασκευή νέων πρότυπων πράσινων σχολείων σε κτίρια ανώτερης ενεργειακής βαθμίδας, τα οποία διαθέτουν τεχνικά χαρακτηριστικά και προδιαγραφές, όπως εγκαταστάσεις για μαθητές ΑΜΕΑ, φυτεμένες στέγες, διαχείριση βρόχινου νερού, φωτοβολταϊκά στις οροφές, πλωτές σκάλες, ανακύκλωση νερού, θερμομόνωση σε εξωτερικούς τοίχους και δάπεδα αλλά και συνθετικά δάπεδα για τους χώρους άθλησης. Επίσης, σημαντική κρίνεται και η βιοκλιματική αναβάθμιση υπαρχόντων σχολικών κτηρίων με βάση τα «πράσινα» πρότυπα. Τέτοιες δράσεις περιλαμβάνουν την ενεργειακή αναβάθμιση και την παραγωγή ενέργειας από ΑΠΕ μέσα στα σχολικά συγκροτήματα, και πιο συγκεκριμένα αφορούν στις ακόλουθες αλλαγές:

• στο κέλυφος των σχολικών συγκροτημάτων με αντικατάσταση κουφωμάτων και προσθήκη εξωτερικής θερμομόνωσης
• στα ηλεκτρομηχανολογικά συστήματα (π.χ. εγκατάσταση νέου συστήματος θέρμανσης, εγκατάσταση νέων φωτιστικών)
• φύτευση στους εξωτερικούς χώρους
• επέκταση της εγκατάστασης φωτοβολταϊκών στη στέγη του σχολείου και σύνδεση τους με τη διαδικασία του αυτοπαραγωγού (υπάρχουν ήδη 18 εγκατεστημένα και άλλα 13 σε διαδικασία εγκατάστασης)
• εγκατάσταση συστημάτων κεντρικού ελέγχου για τη διαχείριση ενέργειας κτηρίου και για τον κεντρικό έλεγχο των ηλεκτρομηχανολογικών εγκαταστάσεων του κτηρίου (υπάρχουν ήδη εγκατεστημένα συστήματα BMS σε τρία κτήρια του Δήμου).

4.1.8. Ευαισθητοποίηση των πολιτών για ανακύκλωση, κατανάλωση νερού και εξοικονόμηση ενέργειας

Η δράση αυτή έχει ως κύριο στόχο την ενημέρωση και ευαισθητοποίηση των πολιτών του Δήμου Κοζάνης αναφορικά με τις συνήθειες που μπορούν να υιοθετήσουν ώστε να προστατεύσουν το περιβάλλον. Η δημιουργία μίας εφαρμογής για κινητά τηλέφωνα θα βοηθήσει τόσο στην ενημέρωση όσο και στην ευαισθητοποίηση των πολιτών για ανακύκλωση. Η εφαρμογή μπορεί να βασιστεί στην παιχνιδοποίηση (gamification), με απώτερο σκοπό η ανακύκλωση να γίνει μία διασκεδαστική εμπειρία. Στο πλαίσιο αυτό προτείνονται οι ακόλουθες ενέργειες:

• Δημιουργία εφαρμογής για κινητά τηλέφωνα βασισμένη στην παιχνιδοποίηση για ευαισθητοποίηση των πολιτών σε θέματα ανακύκλωσης.
• Διοργάνωση εκπαιδευτικών σεμιναρίων σε θέματα οικολογικών πρακτικών, εξοικονόμησης ενέργειας και περιβαλλοντικής διαχείρισης.
• Εκπαίδευση συγκεκριμένου προσωπικού του Δήμου, των σχολείων αλλά και των Δημόσιων υπηρεσιών για τους τρόπους διεξαγωγής ελέγχου των διάφορων περιβαλλοντικών παραμέτρων.
• Παροχή κινήτρων για τη χρήση μέσων μαζικής μεταφοράς.
• Ενσωμάτωση νέων ενοτήτων σε υπάρχοντα μαθήματα στα σχολεία με περιβαλλοντική διάσταση.
• Διοργάνωση ενημερωτικών σεμιναρίων, ημερίδων και συζητήσεων φιλοπεριβαλλοντικού περιεχομένου, ανοικτών προς το ευρύτερο κοινό.

4.1.9. Έλεγχος και διαχείριση του συστήματος ύδρευσης και των υπόγειων δεξαμενών υδάτων με αισθητήρες και χρήση ΤΠΕ.

Η δράση αυτή περιλαμβάνει την αναβάθμιση των συστημάτων ελέγχου του Δήμου με την εγκατάσταση τεχνολογιών τηλεπισκόπησης για τη διαχείριση και τον έλεγχο του δικτύου ύδρευσης του Δήμου. Το σύστημα τηλεπισκόπησης έχει σαν στόχο την αδιάλειπτη διαχείριση και παρακολούθηση των υδροληψιών, τον έλεγχο των αποθεμάτων, των παροχών και ροών του νερού αλλά και τον εντοπισμό διαρροών, μέσα από τα κέντρα ελέγχου των εγκαταστάσεων. Στα κέντρα ελέγχου θα συγκεντρώνονται σε πραγματικό χρόνο πληροφορίες για τις παραμέτρους και τα χαρακτηριστικά λειτουργίας των εγκαταστάσεων του Δικτύου Ύδρευσης. Οι δυνατότητες αυτές θα παρέχονται μέσω οργάνων μέτρησης, αισθητήρων και κατάλληλων τηλεπικοινωνιακών και μηχανολογικών εξαρτημάτων που διασυνδέονται και υλοποιούν συστήματα τηλεχειρισμού (SCADA).

Στόχος της δράσης είναι να αναβαθμιστεί το υφιστάμενο σύστημα ελέγχου του δικτύου ύδρευσης σε σύστημα τηλεπισκόπησης με τη μετατροπή των υφιστάμενων τοπικών σταθμών συλλογής πληροφοριών σε μετρητικούς σταθμούς πίεσης, παροχής και ποιοτικών χαρακτηριστικών των υδάτων. Επίσης, κατόπιν σχετικής μελέτης μπορεί να κριθεί αναγκαία η δημιουργία νέων τοπικών σταθμών σε περιφερειακούς οικισμούς.

Για την υλοποίηση αυτής της δράσης κρίνεται απαραίτητη:

• Η εκπόνηση μελέτης σε συνεργασία με την ΔΕΥΑΚ, με στόχο την καταγραφή των υποδομών που υπάρχουν ήδη και των αναγκών που προκύπτουν για τη μετατροπή τους ώστε να υποστηρίζουν συστήματα τηλεπισκόπησης.
• Προμήθεια εξοπλισμού, αισθητήρων, συσκευών μέτρησης.
• Αναβάθμιση υφιστάμενων υποδομών.
• Προμήθεια ειδικού λογισμικού τηλεπισκόπισης.

Επιπρόσθετα, η αξιοποίηση του βρόχινου νερού θα μπορούσε να προσφέρει εναλλακτικούς, οικολογικούς τρόπους ύδρευσης για βιομηχανική αλλά και οικιακή χρήση. Η συλλογή βρόχινου νερού είναι μια τεχνολογία που χρησιμοποιείται για την αποθήκευση και τη μεταφορά του βρόχινου νερού από σχετικά καθαρές επιφάνειες, όπως είναι η στέγη, οι βραχώδεις και εδαφικές λεκάνες, με σκοπό τη μελλοντική του χρήση. Η αποθήκευση του πραγματοποιείται είτε σε ειδικές δεξαμενές, είτε στο έδαφος μέσω της διείσδυσης. Οι πρακτικές της συλλογής του βρόχινου νερού χωρίζονται σε δύο βασικές κατηγορίες: τις χερσαίες και αυτές που εφαρμόζονται στις οροφές και στις στέγες. Στην πρώτη κατηγορία η απορροή προέρχεται από πλακόστρωτους ή καλυμμένους με τσιμέντο χώρους, όπως είναι τα πεζοδρόμια και οι αυλές και μεταφέρεται σε αυλάκια, λίμνες, δεξαμενές και ταμιευτήρες. Στη δεύτερη κατηγορία, η συλλογή του πραγματοποιείται απευθείας από τη στέγη ενός κτιρίου και το νερό είναι καθαρότερο από το χερσαίο. Για την υλοποίηση ενός συστήματος συλλογής ομβρίων θα χρειαστούν:

• Φίλτρα. Φίλτρα άμμου, αμμοχάλικων, κάρβουνου ή σίτες πρέπει να τοποθετούνται στις υδρορροές ώστε να εμποδίζουν τα φύλλα, τα έντομα και άλλα σκουπίδια να εισέλθουν στο ντεπόζιτο.
• Σύστημα εκτροπής του πρώτου, βρώμικου νερού της βροχής μακριά από το ντεπόζιτο.
• Αντλία. Στην επιλογή της αντλίας, οι παράγοντες που θα πρέπει να συνεκτιμηθούν είναι η προοριζόμενη εφαρμογή, η αξιοπιστία και ο θόρυβος. Η προοριζόμενη εφαρμογή θα καθορίσει τον αριθμό των λίτρων που μπορεί να “μετακινήσει” ανά λεπτό.
• Βαλβίδες ελέγχου της ροής του νερού.
• Αγωγός για την περίπτωση υπερχείλισης.
• Προστατευτικό σύστημα για αποφυγή ρύπανσης του πόσιμου νερού από οπισθοδρόμηση του βρόχινου νερού στους αγωγούς, στην περίπτωση που συνδέονται.
• Αυτόματο σύστημα ενεργοποίησης της παροχής πόσιμου νερού, για την περίπτωση που αδειάσει το νερό στο ντεπόζιτο ή υπάρχει διακοπή ρεύματος που απενεργοποιεί την αντλία.
• Κλειστή έξοδος στο κάτω τμήμα του ντεπόζιτου για την αφαίρεση της λάσπης που καθιζάνει.

Δράσεις για τον άξονα ‘Έξυπνο περιβάλλον”